این مقاله درپی کشف و ترسیم گوشهای از مسائل تربیتی و کمابیش اخلاقی رهیافته در آثار پرشمار جاحظ است. این مهم از رهگذر پژوهشی بنیادی ـ تاریخی، با بهرهگیری از روش پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی و با استناد بیواسطه به آثار جاحظ رقم خورده است. از این پژوهش برمیآید که نگرشهای تربیتی و اخلاقی جاحظ که نیک درخور توجهاند، در آثار پرشمار او بهصورت پراکنده منکعس شده است و با کاوش در آثار او میتوان به دیدگاهها و گاه نوپردازیهای وی درباره مسائل مهمی چون چیستی، هدفها، اصول، مراحل، عوامل، روشها، حوزههای تعلیم و تربیت دست یافت و نیز دریافت که تنها پس از گذشت کمتر از یک سده از برآمدن طلعت تاریکسوز اسلام، عالمانش در زمینه تعلیم و تربیت و اخلاق تا چه مایه نیکپردازی کردهاند و چه طرفهها آوردهاند.